Inleiding
De gemeente staat voor grote opgaven op het gebied van de leefomgeving. Woningbouw, energietransitie, klimaatadaptatie, landbouwtransitie, natuurontwikkeling en bedrijvigheid vragen allemaal aandacht en ruimte bij de invulling van deze opgaven. Ook in onze gemeente.
Om deze uitdagingen het hoofd te bieden zoeken we de onderlinge verbinding tussen de opgaven die voor ons liggen, waarbij we de samenhang tussen de opgaven zoeken bij de inrichting van onze ruimte. Waar kan welk ruimtegebruik worden gecombineerd en waar kunnen functies elkaar versterken? Zo benutten we onze beperkte ruimte efficiënt en dragen we tegelijk bij aan de verschillende dimensies van de brede welvaart.
Deze integrale manier van denken, waarbij de verbinding wordt gelegd tussen de opgaven van klimaat, energie, natuur en wonen staat ook centraal in de nieuwe Omgevingswet. Zo is vanuit deze denkwijze het transformeren van bestaande locaties een bouwopgave en kijken we onder andere ook naar de landschappelijke invulling en normen voor een energieneutrale en klimaatbestendige bouw.
Centraal in programma 1 staan de doelen: vergroenen, verduurzamen en (ver)bouwen. Bij al deze doelen wordt zo veel mogelijk gezocht naar de samenhang tussen de opgaven om de brede welvaart voor onze inwoners te vergroten. Vijf dimensies worden het meest beïnvloed vanuit dit programma, te weten woontevredenheid, milieu (leefomgeving), subjectief welzijn, gezondheid en maatschappelijke betrokkenheid.
Vergroenen
In het jaar 2021 is de Visie op landschap, natuur en groene kernen vastgesteld. Dit is het fundament om te werken aan vergroenen. We zijn de afgelopen tijd het groen in onze (directe) omgeving meer gaan waarderen. Groen draagt bij aan de brede welvaart: de woontevredenheid, het subjectieve welzijn en uiteraard draagt groen bij aan milieudoelstellingen om onder andere CO2 vast te leggen. Vanuit het gedachtegoed van de Omgevingswet is groen onderdeel van alle ontwikkelingen waar we mee aan de slag gaan, zoals bij het verduurzamen en (ver)bouwen.
Daarnaast zijn er voor vergroenen een aantal concrete voorstellen.
1. Actie ‘Tegel eruit, boom erin’
De actie ‘Tegel eruit, boom erin’ is een groot succes. We hebben de gemeente opgedeeld in vier (postcode)gebieden. In het eerste gebied zijn het afgelopen jaar ruim 400 bomen uitgedeeld. Om aan de vraag van inwoners voor een boom te voldoen zijn aanvullende middelen nodig. Gelet op de belangstelling van het afgelopen jaar schatten we in voor de hele gemeente circa € 25.000,- per jaar nodig te hebben. We stellen voor om dit bedrag structureel beschikbaar te maken.
2. Landschapsfonds
In de recentelijk vastgestelde Visie op landschap, natuur en groene kernen is het oprichten van een Landschapsfonds opgenomen. We gaan met onze inwoners in het buitengebied aan de slag met het instellen hiervan om langetermijnonderhoud van landschapselementen als maatschappij te compenseren. We stellen voor uit te gaan van €1,- per inwoner. Hiermee stellen we voor om € 40.000,- per jaar structureel toe te voegen aan het landschapsfonds
3. Vergroenen centra
We gaan werken aan groene centra als aantrekkelijk winkel- en verblijfgebied, die ook klimaatadaptief zijn ingericht. Momenteel werken we bijvoorbeeld aan een plan voor het centrum van Varsseveld om hiermee aan te sluiten op de in ontwikkeling zijnde woningbouwplannen. Daarnaast is in de vastgestelde startnotitie Herontwikkeling Wesenthorst ook de verbinding met het centrum benoemd. Ook daar liggen kansen voor vergroening, die wij uiteraard oppakken. Welke investering hiervoor nodig is, is nog niet bepaald en komen we bij de begroting op terug.
4. Speelruimteplan
In een nieuw speelruimteplan nemen we niet alleen het vervangen van speeltoestellen mee, maar ook het vergroenen en het klimaatadaptief inrichten van speelplekken. Dit vraagt om structureel budget voor onder meer het vervangen van speeltoestellen. De hoogte hiervan is afhankelijk van nog te maken keuzes in het nieuwe speelruimteplan, dat in de komende maanden ter besluitvorming aan uw raad wordt voorgelegd. Vooralsnog nemen we daarom alleen voor 2022 een investeringsbedrag op. 
Verduurzamen
In juni 2019 werd het nationaal Klimaatakkoord gepresenteerd. Het Klimaatakkoord heeft een centraal doel: het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen in Nederland met 49% ten opzichte van 1990. Europa stelt daarnaast een broeikasgasreductie van 55% in 2030 voor. Dat betekent dat veel gedaan moet worden aan energiebesparing, duurzame energie opwekking en aan de transitie naar aardgasvrije wijken.
Op regionaal niveau werken we daarom samen aan de Regionale Energie Strategie (RES) om te komen tot de invulling van de opgave voor opwek van duurzame energie en het maken van een Regionale Structuur Warmte.
Gemeenten hebben de regierol in de uitvoering van de warmtetransitie. Deze taak pakt Oude IJsselstreek graag op. Daarvoor is het van belang dat het Rijk de door de VNG gestelde randvoorwaarden zo snel mogelijk invult:
• Borging van betaalbaarheid en woonlastenneutraliteit
• Wet en regelgeving om regie te voeren vanuit de Warmtewet
• Rijk als partner, samen de heldere boodschap vertellen
• Beschikbaar stellen van voldoende uitvoeringsbudget voor capaciteit.
De tijd dringt, omdat gemeenten zonder uitvoeringsbudget de benodigde capaciteit niet gefinancierd krijgen in hun begroting voor 2022. We stellen ons op het standpunt dat het Rijk eerst structureel middelen beschikbaar moet stellen, voordat we de nieuwe gemeentelijke taken voortvloeiend uit het Klimaatakkoord uit gaan voeren.
Opwek van duurzame energie
In Oude IJsselstreek realiseren we duurzame opwek van zon- en windenergie. Er is voor ruim 30 hectare aan zonne-energie vergund en daarnaast zijn dertien windmolens gerealiseerd en in aanbouw. De tweede tranche voor nog eens 30 hectare zonnepanelen is geopend en het selectieproces loopt. Ook onze inspanningen voor zon op dak zijn succesvol. Daarmee realiseren we de bestaande doelstelling voor de opwekking van zonne-energie. Om onze huidige doelstelling voor windenergie te realiseren is er nog ruimte voor circa twee windmolens.
Het is onwaarschijnlijk dat de doelstelling om in 2030 energieneutraal te zijn, zoals afgesproken in het Akkoord van Groenlo, wordt gehaald. Een herijking van het Akkoord van Groenlo loopt, omdat in de tussentijd het Klimaatakkoord is gesloten. We sluiten voor wat betreft de doelstellingen aan bij dit Klimaatakkoord en de vertaling daarvan naar onder andere de Achterhoek (RES) en daarmee ook naar Oude IJsselstreek. We verwachten in 2022 de uitkomsten van de herberekening van de energieopgave en eventuele doorvertaling daarvan naar concrete regionale en/of gemeentelijke plannen. Via het Agem energieloket wordt daarnaast ingezet op energiebesparing en het vormgeven van participatie bij projecten.
Toekomstbestendige wijken
De invulling van de warmtetransitie op wijkniveau is ingrijpend. Het is een flinke fysieke ingreep waarbij ook veranderingen achter de voordeur nodig zijn. Het werken aan een alternatief voor aardgas vraagt om een integrale aanpak waarbij we toewerken naar toekomstbestendige wijken waar het goed wonen, werken en verblijven is. Zo dragen we bij aan verschillende dimensies van de brede welvaart. Hierbij ligt de focus op besparen van energie en klimaatadaptatie door vergroening.
In 2022 gaan we verder met het proces in de Wijk van de Toekomst Varsseveld. Dit is een aanzet op weg naar een eerste wijk uitvoeringsplan (WUP) als vervolg op de Transitievisie Warmte die in 2021 wordt vastgesteld. In deze wijk gaan we in gesprek met inwoners en partners om invulling te geven aan de opgave. De nadruk ligt hierbij op energie besparen, isoleren en inrichten van particuliere en openbare ruimte. Het is een proces dat stap voor stap vormgegeven wordt. Hierbij hebben we aandacht voor de sociale en financiële aspecten van de energietransitie.
We starten in 2022 met een pilot energiearmoede met als doel het opstellen van een actieplan. Hierbij is aandacht voor kwetsbare doelgroepen met hoge energierekeningen en lage inkomens en tevens voor woningeigenaren die wel willen verduurzamen maar niet kunnen investeren. We willen dat iedereen mee kan doen en delen in de lusten en lasten van de energietransitie.
Bouwen
In heel Nederland, de regio Achterhoek en ook in Oude IJsselstreek is een groot tekort aan woningen, met name voor starters en senioren. Tot vorig jaar werd onze regio bestempeld als krimpregio. Sinds kort is duidelijk dat dit beeld is gekanteld en we als regio weer groeien. Gelukkig mogen we nu ook weer veel meer woningen bouwen. Begin 2020 hebben we dit bekend gemaakt en ook initiatiefnemers opgeroepen om met bouwinitiatieven te komen. Hier is veel gehoor aan gegeven.
Nog steeds komen elke week verzoeken binnen. Het gaat hierbij ook om verzoeken om winkelpanden te verbouwen naar woonlocaties, waarmee ook een oplossing wordt geboden aan soms langdurige leegstand. Met het nieuwe beleid zijn we voorbereid op eventueel toenemende leegstand in winkelgebieden vanwege de huidige economische situatie.
We hebben geconstateerd dat om te kunnen voldoen aan de behoefte aan woningen ook uitleglocaties nodig zijn. Uw raad heeft ingestemd met vijf uitleglocaties waar versneld en meer woningbouw gerealiseerd kan worden. We starten met de locatie Varsseveld-West en komen in de 2e helft van dit jaar voor deze locatie met een startnotitie. Ook met de andere locaties moeten we aan de slag.
Om de versnelling van de woningbouw, zowel binnen de bebouwde kom als op de uitleglocaties, voortvarend te kunnen blijven oppakken zijn aanvullende middelen nodig. In het hele proces van initiatief, via een principebesluit, vervolgens de planologische procedure en het verlenen van vergunningen is sprake van krapte in de personele capaciteit. Daarom zetten we de komende jaren structureel en incidenteel extra middelen (o.m. uit het Revitaliseringsfonds) in om hier adequaat op in te zetten. Daarnaast is incidenteel extra inzet vereist voor de vele initiatieven op binnenstedelijke locaties.
Voor het wonen in het buitengebied kennen we momenteel de zogenaamde rood voor rood regeling bij vrijkomende agrarische bebouwing. Daarnaast kennen we de regeling voor landgoederen als rood voor groen regeling. We willen de mogelijkheden voor rood voor groen uitbreiden en in 2022 werken aan een uitnodigingskader voor wonen in het buitengebied.
Een kader waarbij rode functies (wonen) worden toegestaan in ruil voor een aanmerkelijke verbetering van de groene kwaliteiten van het buitengebied. We willen leegstaande (agrarische) bebouwing voorkomen door mogelijkheden te bieden te verbouwen naar meerdere betaalbare woningen voor starters of jonge gezinnen. Bij de uitwerking van dit uitnodigingskader is aanleg van landschap of zelfs natuur een duidelijke en harde voorwaarde voor het wonen. Het moet ook mogelijkheden bieden voor de bouw van duurzame en/of off-grid woningen.
Dit nieuwe uitnodigingskader brengt meerdere doelen samen. Het biedt extra mogelijkheden om het woningtekort te verminderen, er wordt voorzien in de maatschappelijke behoefte voor landelijk wonen, het biedt nieuwe woonvormen zoals hofjes en wonen in het groen, en leegstand in het buitengebied wordt voorkomen. Het is daarnaast ook mogelijk om te werken aan vergroenen van het buitengebied door aanleg van landschap en natuur. Dit initiatief kent in Nederland al meerdere uitwerkingen bijvoorbeeld de knooperven in Twente waar ook het in de visie op landschap, natuur en groene kernen beschreven es-wonen een voorbeeld van is.
Overige ontwikkelingen
Vitaal buitengebied
In onze gemeente is een groot deel van ons buitengebied in gebruik en in eigendom van agrariërs. Deze ondernemers staan voor grote (verduurzamings)opgaven als gevolg van beleid vanuit Europa of het Rijk. Voor onze gemeente zit de waarde in het kennen van deze ondernemers en hun uitdagingen. Belangrijk is om over de toekomst van de landbouw en het buitengebied met elkaar in gesprek te blijven.
We werken hieraan in het (regionale) project voor toekomstbestendige erven (WATEA). In dit project wordt dit jaar gestart met het houden van keukentafelgesprekken door een onafhankelijke deskundige. Daarna kunnen naar behoefte kennisvouchers worden ingezet (fase 2) voor de uitvoering van uiteenlopende gesprekken, adviezen of onderzoeken. Denk hierbij aan fiscaal advies, asbestonderzoek of een onderzoek naar hoe om te gaan met vrijkomende agrarische bebouwing.
Daarnaast hebben we uw raad meegenomen in de uitkomsten van de gebiedsanalyse van onze gemeente. Dit onderzoek is uitgevoerd door het Kadaster en WECR (WUR). Aan de hand van een memo ‘De toekomst van de landbouw en het buitengebied’ hebben wij u tevens meegenomen in de huidige ontwikkelingen in de transitie van de landbouw. In een beeldvormende raadssessie willen wij na het zomerreces enkele inspirerende deskundigen, gelinkt aan platteland, uitnodigen om uw raad te informeren over de toekomst van het buitengebied en de landbouwtransitie. Wij willen de raad daarna de mogelijkheid geven om met elkaar over de toekomst van het buitengebied in debat te gaan.
De transitie van de landbouwsector, de toekomstige ontwikkeling van het buitengebied zijn complexe processen, met veel betrokkenen, die vragen om een zorgvuldige aanpak. Deze zorgvuldigheid vraagt om tijd, ook in afwachting van de landelijke visie, om te komen tot een voorstel vitaal buitengebied (visie of uitvoeringsprogramma) die wij volgend jaar aan uw raad willen voorleggen.
Ontwikkeling Oude IJsselzone en DRU-Industriepark
De Oude IJsselzone vormt het ‘blauwe goud’ in onze gemeente. Zij is geen eigenstandige opgave, maar vormt feitelijk de overkoepelende blauw-groene verbinding tussen verschillende visies en kan een vliegwiel zijn voor de verschillende opgaven en initiatieven op het gebied van wonen, recreatie en toerisme, natuur en klimaat.
De afgelopen jaren hebben we al veel moois gerealiseerd langs het water. Denk bijvoorbeeld aan Engbergen, Visie op Staal, het DRU-industriepark, kunst als dat van Schabracq langs een (fiets)routenetwerk en Hutten Zuid aan het water.
We willen de kansen die de Oude IJssel biedt nog verder versterken en benutten. Afgelopen jaar hebben we uw raad meegenomen in de vele ontwikkelingen en ideeën die er zijn. We zijn nu volop bezig met het in beeld brengen hiervan om daarna te komen tot een ontwikkelprogramma. We denken hierbij bijvoorbeeld ook aan een uitnodigingskader, om partners, eigenaren en initiatiefnemers actief uit te nodigen om bij te dragen aan de ontwikkeling van het gebied zoals dat in het kaartbeeld wordt vastgelegd.
De doorontwikkeling van het DRU-Industriepark is één van de opgaven langs de Oude IJssel, met hoge prioriteit. Samen met onze partners zoals Stichting DRU-Industriepark, ontwikkelaars en belanghebbenden en op basis van de onderzoeken en inspiratiedocumenten, willen we in de komende periode de best mogelijke (en financieel haalbare) combinatie van mogelijkheden voorleggen aan uw raad. De drie pijlers (water, wonen en evenementenlocatie/museum/hotel) krijgen hierin een plek. Vervolgens wordt het definitieve plan voor de DRU-ontwikkeling voorgelegd, waarna we volop door kunnen. Hiervoor worden al dit jaar kosten gemaakt om onder andere marktonderzoek te doen, de businesscase uit te werken en de opgave integraal uit te werken in samenhang met de partners. Deze opgave loopt ook in 2022 door, waarvoor we incidenteel € 100.000 aan middelen nodig hebben.
Daarnaast willen we op korte termijn de potentie van het water met een aantal concrete plannen verder benutten. Zo zijn we samen met het waterschap in gesprek over de mogelijkheden voor recreatievaart en willen we de ideeën rondom bijvoorbeeld een wildwaterbaan , botenloods en aanlegsteigers concreet maken. En uiteraard lopen veel ontwikkelingen gewoon door, zoals rondom het Landfort. Als gemeente zijn we, in samenwerking met Stadt Isselburg, nog verantwoordelijk voor het realiseren van het fietspad tussen Landfort en Engbergen. Voor de aanleg van dit fietspad is nog € 100.000 als investering benodigd.
De benodigde financiële middelen voor de verdere concrete uitvoering voor zowel de doorontwikkeling van de DRU als de overige opgaven vanuit het ontwikkelprogramma Oude IJsselzone, hangen onder andere af van het uiteindelijke ambitieniveau, de rol van partners en de mogelijkheden voor cofinanciering. Op basis van de uiteindelijke besluitvorming van het definitieve plan voor de DRU en het ontwikkelprogramma Oude IJsselzone, kunnen we in de begroting concreter bepalen wat er nodig is.
Bijstelling onderhoudsbudget civieltechnische kunstwerken en kunst in de openbare ruimte
Het onderhoudsbudget is ontoereikend om alle reiniging en klein onderhoud uit te voeren. De consequenties hiervan zijn omvangrijker gebleken. Om te voorkomen dat ingrijpender en daarmee kostbaarder onderhoud noodzakelijk wordt, zetten we nu 40.000 euro aanvullende middelen in om de reiniging en kleiner onderhoud uit te blijven voeren.
