Financiële positie

In de meerjarenraming wordt de ontwikkeling van het saldo aangegeven vanaf het uitgangspunt in de programmabegroting 2023 en vervolgens de autonome en structurele ontwikkelingen. Immers, we sturen op een structureel meerjarig sluitend resultaat.

NB. Alle positieve bedragen dragen bij aan een positieve ontwikkeling van het begrotingssaldo, negatieve bedragen verslechteren het resultaat.

De toelichting op de autonome ontwikkelingen en beleidsmatige ontwikkelingen 2024 zijn onder de betreffende programma’s benoemd.

Bij de afzonderlijke programma’s is steeds een overzicht van de baten en lasten opgenomen. In de volgende tabel treft u een totaaloverzicht van alle programma’s aan. Volgens het BBV mogen de mutaties in de reserves niet via de programma’s lopen, maar moeten afzonderlijk zichtbaar zijn.

Daardoor ontstaan er twee exploitatiesaldo’s, te weten een saldo vóór resultaatbepaling en een saldo na resultaatbepaling. Concreet betekent dit dat er eerst een telling wordt gemaakt van de begroting zonder de mutaties in de reserves (= vóór resultaatbepaling). Daarna volgt een telling rekening houdend met stortingen in- en onttrekkingen aan de reserves (= na resultaatbepaling).

De basis voor het financiële beleid is opgenomen in hoofdstuk “Financien onder controle” in het coalitieprogramma 2022-2026. Centraal staat daarin het behouden van een gezonde financiële positie. Daarbij zijn de volgende uitgangspunten gedefinieerd:

• De begroting is meerjarig structureel sluitend.
• Trendmatige verhoging van de woonlasten (Onroerendezaakbelasting (Ozb), Rioolrechten en afvalstoffenheffing). Dat betekent een maximale stijging van 3%. De tarieven van de rioolrechten en afvalstoffenheffing zijn kostendekkend.
•  De uitvoering van het sociaal domein vindt plaats binnen de beschikbare budgetten. De algemene reserve van het sociaal domein is bestemd voor het sociaal domein (“binnen de hekjes”).
•  Overschotten gaan terug naar de algemene reserve.

In de begroting wijken we op de volgende 3 punten hiervan af.

• De eerste betreft het meerjarig structureel sluitend zijn van de begroting. Het Rijk heeft eenzijdig de financiering naar de gemeenten zeer ingrijpend verlaagd vanaf 2026. Op landelijk niveau lopen gesprekken tussen VNG en het Rijk voor een oplossing voor deze "ravijnjaren". De val van het kabinet zorgt ervoor dat uitsluitsel nog langer op zich laat wachten. De VNG adviseert daarom aan gemeenten om de jaren 2026 en verder dan ook niet structureel sluitend op te stellen. Deze uitzonderlijke omstandigheden maken dat wij om die reden bewust afwijken van de eerder gekozen lijn.
• Ten tweede de verhoging van de woonlasten. In de voorjaarsnota 2024 hebben wij al aangegeven dat wij niet kunnen garanderen dat we -gezien de uitzonderlijke prijsstijgingen waarmee wij ons geconfronteerd zien- voor de begroting 2024 kunnen vasthouden aan de wens om de lokale heffingen niet meer dan 3% te laten stijgen. Voor 2024 voorzien we aanzienlijk hogere prijsstijgingen dan waarvoor we door het Rijk gecompenseerd worden. Het gaat om een verschil van meerdere miljoenen. Dat maakt dat we er in deze begroting voor kiezen om de woonlasten meer te laten stijgen (met iets minder dan 10%) dan waar we eerder vanuit zijn gegaan.
• Hekjes in het sociaal domein: in het voorjaar van 2023 hebben we de raad geïnformeerd over de moeilijkheden om vast te blijven houden aan de hekjes. Daarom is deze begroting opgesteld zonder rekening te houden met de "hekjes" in het sociaal domein.

De aanpassingen in deze begroting ten opzichte van de vorige begroting, zijn specifiek toegelicht in het hoofdstuk "Wat mag het kosten". De aanpassingen leidden in eerste instantie tot een negatief resultaat in de jaren 2024 en 2025. Daarom hebben we specifiek de volgende posten ten opzichte van de vorige begroting of de voorjaarsnota 2024 niet of voor een lager bedrag opgenomen in deze begroting:

•    Subsidieregeling woningisolatie (€ 200.000 geschrapt in zowel 2024 als 2025)
•    Verlaging budget maatschappelijke banen (€150.000 verlaagd in alle jaren)
•    Onderwijskansenbeleid (€ 50.000 verlaagd in alle jaren, doordat we dit deel nog toerekenen aan het sociaal domein)
•    Personeel datagedreven werken (met € 90.000 verlaagd in alle jaren)
•    Personeel burgerzaken kwaliteit (met € 46.000 verlaagd in 2024 en 2025)
•    Personeel burgerzaken i.v.m. piek ID-bewijzen (gehalveerd in alle jaren, waarvan € 52.000 in 2024)
•    Personeel cultuurmakelaar (voor € 62.000 niet meer apart begroot in 2024 en 2025, omdat dit ondergebracht wordt onder de SPUK GALA-uitkering; hij blijft dus wel bestaan)

Om een integraal afgewogen beleidsontwikkeling te garanderen is het belangrijk om zowel bestuurlijk als ambtelijk een zelf opgelegde discipline te handhaven.
Het gaat dan om twee dingen:

• Een gelijkmatige, voorspelbare financiële ontwikkeling omdat onzekerheid op dit punt tot bestuurlijke onrust leidt en direct de bestuurlijke aandacht afleidt van waar het werkelijk inhoudelijk om gaat.
• Beperking van tussentijdse beleidswijziging vooral met significante financiële impact. Het risico wordt dan groot dat tot verkeerde/onnodige beleidswijzigingen wordt besloten.

Dat stelt ons als bestuur ook voor de nodige uitdagingen. Enerzijds dat we accepteren dat:

• 100% controle niet mogelijk is
• Inschattingen verkeerd kunnen zijn

Anderzijds dat we vóóraf spelregels afspreken, vastgesteld in de begrotingsdoctrine.
Tussentijds bijsturen van inhoudelijk beleid zonder financiële consequenties is altijd mogelijk. Tussentijdse voorstellen met financiële consequenties, die per definitie dus niet integraal kunnen worden afgewogen met andere beleidsontwikkelingen, moeten zoveel mogelijk worden vermeden.

Op basis van deze discipline moet tussentijdse besluitvorming over ontwikkelingen met financiële en/of capaciteitsgevolgen voldoen aan twee O’s: Onvermijdelijk en Onuitstelbaar. Alle andere voorstellen met structurele financiële en of capaciteitsgevolgen worden opgespaard tot de volgende begroting zodat een meerjarige integrale afweging mogelijk blijft.

In de vorige programmabegroting is op grond van de financiële verordening de volgende begrotingsdoctrine vastgelegd voor de jaren 2022-2027:

1.  De begroting is elk jaar structureel sluitend.
2.  Overschotten terug naar algemene reserve.
3.  Verwachte tekorten of overschotten binnen programma oplossen. Gedurende het jaar wordt een verwacht begrotingsoverschot of - tekort niet tussen programma’s gecompenseerd om te voorkomen dat er onnodig en/of verkeerd wordt bijgestuurd op strategisch belangrijke onderwerpen.
4. Tussentijdse voorstellen (zoals eerder bij de P&C cyclus inhoudelijk toegelicht) kunnen alleen op basis van de twee O’s (onuitstelbaar en onvermijdelijk).
5. De reserves moeten minstens voldoende zijn om een weerstandsratio van 2 te behouden die in de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing wordt vastgesteld.
6. Investeringen op basis van meerjarenraming.

Zoals we bij de beleidsuitgangspunten hierboven al hebben aangegeven, wijken we, gezien de uitzonderlijke omstandigheden en het advies van de VNG, in deze begroting bewust af van het eerste punt "de begroting is elk jaar structureel sluitend". In plaats daarvan is de begroting 2024 structureel sluitend, alsmede het eerste jaar van de meerjarenraming 2025-2027. De jaarschijven 2026 en 2027 zijn dat niet.

De begroting is op de volgende punten als volgt doorgerekend:

• Loonontwikkeling
  De CAO gemeenteambtenaren loopt eind 2023 af. Vooruitlopend op een nieuwe CAO hanteren wij voor 2024 de aanname dat de salarissen per 1 januari 2024 met 3% stijgen. T.a.v. de premies (waaronder pensioenen) gaan we uit van de informatie als bekend ten tijde van opstellen van de begroting.
• Prijsontwikkeling
  De budgetten en subsidies zijn bijgesteld naar het daadwerkelijk verwachte prijsniveau 2024. Er wordt dus geen generieke prijscompensatie toegepast.
• Geen meerjarige loon- en prijscompensatie
  Voor de begrotingsjaren 2025-2027 gaan we uit van het prijsniveau 2024. Er is dus zowel voor de inkomsten als de uitgaven geen rekening gehouden met verdere loon- en prijsstijging. Er worden constante prijzen geraamd.
• Renteontwikkeling
  Voor de berekening van de kapitaallasten (renteomslag) is uitgegaan van 2,02 %. Bij het opmaken van de jaarrekening wordt de renteomslag opnieuw berekend en tot de werkelijke omvang doorbelast aan de producten. In de meerjarenraming 2025-2027 is ook gerekend met die renteomslag, maar bij de huidige rentetarieven voorzien we dat de werkelijke renteomslag voor die jaren (fors) hoger zal liggen. We verwijzen hierbij nadrukkelijk ook naar de risicoparagraaf.
• Rijksuitkeringen
  De meicirculaire 2023 van het Ministerie van Binnenlandse Zaken is bepalend voor de op te nemen raming in de begroting 2024-2027. Taakmutaties worden waar mogelijk specifiek toegerekend aan het betreffende programma.
• Toerekening rijksuitkering aan Sociaal Domein vervallen (geen "hekjes")
  De herijking van het gemeentefonds heeft geleid tot het gebruik van andere maatstaven. Hierdoor is niet meer te herleiden welke middelen het Rijk specifiek beschikbaar stelt voor het sociaal domein. Bij het opstellen van deze begroting is daarom niet uitgegaan van een bepaalde toerekening van de algemene uitkering aan het sociaal domein, om daarmee het budgettair kader te bepalen (de "hekjes"). In plaats daarvan zijn de ramingen zo goed mogelijk bepaald en bepalen die -net als in de rest van de begroting- het budgettair kader.
• Belastingen en tarieven
  Voor de rioolheffing en afvalstoffenheffing (voor beide netto na kwijtschelding) gaan we uit van maximaal 100% kostendekkendheid. De tarieven die gezamenlijk de woonlasten bepalen (riool, afval, OZB) bepalen we zodanig dat deze minder dan 10% stijgen. De paragraaf Lokale Heffingen geeft een verdere toelichting op de belastingen en leges.

De activa bestaan uit vaste en vlottende activa.
Vaste activa bestaan uit de bezittingen van de gemeente die zij langdurig gebruikt voor haar bedrijfsvoering. Deze bestaan uit de (im)materiële vaste activa en financiële vaste activa. De vlottende activa zijn bezittingen met een looptijd korter dan 1 jaar en bestaan uit de voorraden, vlottende vorderingen, liquide middelen en overlopende activa.

a. (Im)materiële vaste activa
Dit betreft voornamelijk materiele vaste activa die bestaan uit investeringen met economisch of maatschappelijk nut.

• In erfpacht gegeven gronden worden gewaardeerd tegen uitgifteprijs
• Investeringen met economisch nut zijn gewaardeerd ten verkrijging- of vervaardigingprijs.
• Investeringen met maatschappelijk nut zijn gewaardeerd ten verkrijging- of vervaardigingprijs. Reserves en specifieke investeringsbijdragen mogen in mindering worden gebracht. Op het saldo wordt afgeschreven, waarbij vervroegd afschrijven is toegestaan.
• Activa met een verkrijgprijs minder dan € 10.000 worden niet geactiveerd, uitgezonderd gronden en terreinen.
• Bijdragen aan activa in eigendom van derden.
• De afschrijvingstermijnen zijn te vinden onder bijlage I.

Immateriële vaste activa (IVA) betreft vaste activa die niet stoffelijk van aard zijn en tevens niet onder de financiële vaste activa worden begrepen. Dit betreft voornamelijk kosten van onderzoek en ontwikkelingen (afschrijvingstermijn maximaal 5 jaar).

b. Financiële vaste activa

Financiële vaste activa (FVA) betreffen:

• Verstrekte langlopende geldleningen met een maatschappelijke bestemming.
• Verstrekte hypotheken aan eigen personeel (sinds 2009 niet meer toegestaan).
• Aandelen in gemeenschappelijke regelingen, deelnemingen en effecten.
  
  

c. Voorraden
De voorraden bestaan vanaf 2016 uit bouwgronden in exploitatie. De niet in exploitatie genomen bouwgronden (Niegg) zijn per 1 januari 2016 komen te vervallen. De gronden die voorheen onder deze categorie vielen, zijn nu opgenomen op de balans onder de materiële vaste activa, mits er geen korte termijn ontwikkeling is te verwachten.

d. Vlottende vorderingen (uitzettingen met een rentetypische looptijd < 1 jaar)
Dit betreft vorderingen op openbare lichamen, debiteuren, crediteuren en uitzettingen in de schatkist. De uitzettingen in de schatkist worden per kwartaal vastgesteld.

e. Liquide middelen
Dit betreft onze banksaldi bij de banken (BNG en Rabobank) en interne kas (balie burgerzaken).

f. Overlopende activa
Hieronder worden gerekend de nog te ontvangen bedragen, vooruitbetaalde bedragen en de overige overlopende activa.

De passiva bestaan uit vaste en vlottende passiva.
Vaste passiva zijn het lang vermogen waarmee de bezittingen zijn gefinancierd, bestaande uit het eigen vermogen (algemene reserve en bestemmingsreserves) en het vreemd vermogen (voorzieningen en vaste schulden).
Vlottende passiva bestaan uit de kortlopende vorderingen, namelijk de netto vlottende schulden en overlopende passiva.

a. Eigen vermogen: algemene reserve en bestemmingsreserves
De algemene reserve is bedoeld om mogelijke risico’s en fluctuaties in de exploitatie op te kunnen vangen. Het is een vermogensbestanddeel dat bedrijfseconomisch gezien vrij opneembaar is. De bestemmingsreserves zijn door de raad vastgesteld. Hier zijn specifieke bestemmingen aan gegeven.

b. Voorzieningen
Voorzieningen worden gevormd voor kosten die al voorzien worden, maar waarvan de kosten in de komende jaren komen, dan wel per jaar sterk fluctueren (egalisatie).

c. Vaste schulden
Dit zijn de schulden met een looptijd van één jaar of langer. De langlopende leningen.

d. Vlottende schulden
De vlottende schulden zijn schulden met een looptijd korter dan een jaar. Bijvoorbeeld de saldi bij diverse banken en kasgeldleningen.

e. Overlopende passiva
Hieronder worden bijvoorbeeld gerekend de nog te betalen bedragen, van derden verkregen middelen en vooruit ontvangen bedragen.